βιτρίνα μαγαζιού στα Εξάρχεια
Mountain
fringes [αλλόκοτα βουνά]
13-20 /09/ 2019 | Γρεβενίτι
έρευνα/σχεδιασμός: Campus Novel / Ζωή Μουτσώκου
διοργάνωση: Campus Novel / Greveniti Residency
Συμμετέχοντες:
Ανθή Βερυκίου, Campus Novel,
Αγγελική Διακρούση, Δήμητρα Κονδυλάτου, Πάνος Κούρος, Κριστέλ Μακρή, Ζωή Μουτσώκου, Μαρία
Παπαποστόλου, Γιάννης Παππάς, Βαγγέλης Σάββας, Στεφανία Στρούζα, Ζωή
Χατζηγιαννάκη, Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου
^^^^^^^^^^^^^^^^^^^
Mountain fringes [αλλόκοτα βουνά]
Ο Φερνάντ Μπρωντέλ στο βιβλίο του, Η Μεσόγειος και ο μεσογειακός κόσμος την εποχή του Φιλίππου Β’ της
Ισπανίας, αναφέρει την, πολύτροπα οικειοποιημένη, φράση: τα βουνά προηγούνται (mountains come first).[1] Σύμφωνα με τον
συγγραφέα, ο ρόλος των βουνών ως παράγοντες διαμόρφωσης πολιτικών και
γεωγραφικών συσχετισμών δεν έχει αξιολογηθεί επαρκώς στην ιστορική προοπτική. Η
έμφαση στη γεωγραφία και το φυσικό περιβάλλον καθιστά τα βουνά βασική άρθρωση
ενός ευρύτερου εννοιολογικού συγκείμενου στο οποίο οι ιδέες, τα συμβάντα, το
τοπίο, το έδαφος, ο γεωλογικός χρόνος και οι μεταναστευτικές ροές βρίσκονται σε
διαρκή αλληλεπίδραση.
ποστάρισμα της ίδιας βιτρίνας
στο Ιnstagram
Τι ακριβώς είναι ένα βουνό; Πώς θα μπορούσε να επικαιροποιηθεί
νοηματικά σε ένα οριοθετημένο πεδίο αναφορών ή ωφελιμιστικών αξιώσεων του
δυτικού πολιτισμού; Τι είδους πολλαπλότητες αναδεικνύει ένα βουνό ως
παρατηρούμενο ‘’φυσικό γεγονός’’; Ποίες είναι οι συνθήκες και οι διαδικασίες
κατανόησης αυτής της παρατήρησης; Πως εγγράφονται οι επιθυμητικοί δείκτες του
όρου στο πεδίο του ατομικού ή του συλλογικού φαντασιακού; Ποιά είναι η
διαδικασία που κατασκευάζει, εξασφαλίζει ή ερμηνεύει τα σύγχρονα μοντέλα
αντίληψης και χρήσης της πολυπλοκότητας του φυσικού
περιβάλλοντος;
Φαινομενολογικά, κάθε φυσικό ύψωμα που ξεπερνά τα 300μ. από την
επιφάνεια του εδάφους και διαθέτει αναγνωρίσιμη κορυφή, προσδιορίζεται ως
βουνό. Τα περισσότερα βουνά σχηματίζονται από τις κινήσεις των λιθοσφαιρών
πλακών στα όρια των πτυχώσεων τους. Οι εκδιπλώσεις των ορεινών όγκων αποτελούν
μια ακατάπαυστη εξελικτική διαδικασία στην οποία εκλύονται τεράστιες
μορφοποιητικές δυνάμεις. Πελώριοι βράχοι, τοπολογικά μορφώματα, φαινομενικά,
στατικοί όγκοι αποδεικνύονται,
μετα-νεωτερικά, αργοκίνητες ροές ενός εκτεταμένου δικτύου που εκ-διπλώνεται ανά
τον κόσμο.[2] Η αργή παρέλευση του γεωλογικού χρόνου δημιουργεί
μια μακροπρόθεσμη προοπτική η οποία είναι σχεδόν αδύνατο να γίνει αντιληπτή από
τα ανθρώπινα αισθητήρια.
Στο νοηματικό άνυσμα του μίκρο- και του μάκρο-επιπέδου, το άπειρα,
μικρό έρχεται αντιμέτωπο με το άπειρα,
μεγάλο. Ο ατελείωτος συμπαντικός χρόνος, αναφορικά με την ελάχιστη διάρκεια της
ανθρώπινης ζωής, συνιστά μια συνάρτηση που επικαθορίζει εκ νέου τις αρχές της
συνέχειας. Σχεδόν τρείς αιώνες πριν, το εγχείρημα της ανάβασης σε ένα βουνό
θεωρούνταν πράξη παραφροσύνης. Η σαγήνη, το δέος και η ιερότητα της σχετικής
εμπειρίας αντικαταστάθηκαν από την επιθυμία-εμμονή της κατάκτησης και της
επιβεβαίωσης μέσω του κατορθώματος. Τα βουνά δεν επιδιώκουν την αγάπη ούτε την
εξόντωση μας, απλά αλλάζουν τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας. Το επιδοσιακό υποκείμενο [3] της ύστερης
νεωτερικότητας ωθεί τον εαυτό του στην υπέρβαση, όχι από καθήκον ή υπακοή αλλά
από μία ψευδαίσθηση αυτοδιάθεσης με απώτερο
στόχο την ελευθεριακότητα και την αυτοπραγμάτωση. Το βουνό υπέκυψε. Από την χρυσή περίοδο του
αλπινισμού [4] διατρέχουμε
σήμερα την κοινωνία της επίδοσης.
σχ.1
Τα βουνά αποτελούν ροές που παράγουν λόγους αντιπαράθεσης και
διαπλοκής όπως τα σύγχρονα πληροφοριακά διακυβεύματα της παγκόσμιας δικτύωσης.
Στη διαρρηγμένη σχέση με την εδαφικότητα, αδυνατούμε να εντοπίσουμε το βουνό, παρά μόνο τη θέα
του. Αδυνατούμε να συλλάβουμε τη συνολικότητα του, αλλά μόνο τα μέρη του. Από
τις πρώτες αεροφωτογραφίες το 19ου αιώνα ως τον ολοκληρωτισμό του google map
και των δορυφόρων παρακολούθησης, η κορυφή του βουνού ή το μεγαλύτερο βάθος του
πυθμένα της θάλασσας ορίζουν τα συναρτησιακά όρια, τα σημειακά άκρα μιας
ευρύτερης γενεαλογικής καταγραφής. (σχ. 1)
Οι αντίξοες συνθήκες διαβίωσης οδηγούν μόνο ένα μικρό ποσοστό του
παγκόσμιου πληθυσμού να κατοικεί πάνω από τα 2.500 μέτρα. (σχ. 2) Η μετάβαση
από το ταξινομημένο και ελεγχόμενο περιβάλλον της πόλης στην κορυφή ενισχύεται
από το ουτοπιστικό ιδεώδες του υψηλού.
Το κάλεσμα στην κορυφή πραγματοποιείται μέσα από ριψοκίνδυνα περάσματα, δύσβατα
μονοπάτια και κλεισούρες [5]. Ερημίτες,
ορειβάτες, αντάρτες, κλέφτες, αρματολοί, καλλιτεχνικά υποκείμενα, διανοητές
καταφεύγουν στην αγριότητα των ορεινών όγκων αναζητώντας τη θεολογική,
μυθολογική ή κοσμολογική επιβεβαίωση ότι η
αλήθεια αποκαλύπτεται στις κορυφές των βουνών (truth reveals on top of the
mountain).[6]
σχ.2
140
εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σήμερα σε υψόμετρο πάνω απο 2500 μέτρα και 20 μόνο
περίπου εκατομμύρια σε ύψος πάνω από τα 3000 μέτρα. Οι περισσότεροι από
τους μισούς στην Λατινική Αμερική, Κεντρική Ασία και Αφρική.
Η γεωλογία, η δασολογία, η περιβαλλοντική θεωρία και γενικότερα οι
επιστήμες της φύσης προσανατολίζουν όλο και περισσότερο σήμερα την έρευνα στην
εκμετάλλευση των φυσικών πόρων για να ικανοποιήσουν το αλγοριθμικό αίτημα της αειφορίας. Μάρμαρα, χρυσός,
χαλκός, βωξίτες και υδρογονάνθρακες εξάγονται ως πολύτιμα αποκτήματα στο
πολιτισμό της χρήσης διαταράσσοντας αναπόφευκτα την πολύπλοκη ισορροπία της
συμβιωτικής γεωγραφίας.
Το τουριστικό παράδειγμα στην Ελλάδα στρέφεται μεταπολεμικά στη
θάλασσα και τις παράκτιες περιοχές αποκλείοντας την ενδοχώρα και την ύπαιθρο ως
ταξιδιωτικό προορισμό. Η απαξίωση των βουνών αποκαθίσταται μερικώς στις αρχές
του 21ου με το κίνημα του εναλλακτικού τουρισμού και τα προγράμματα συντήρησης
παραδοσιακών οικισμών. Η διεκδίκηση της υπαίθρου ανασυστήνεται ως πολιτισμικό
και περιβαντολλογικό τεκμήριο επανασύνδεσης με την φύση.
Κάθε μέγεθος της διάσημης
ελβετικής σοκολάτας Toblerone έχει ένα συγκεκρίμένο αριθμό κορυφών:
μέγεθος
κορυφές
μίνι
3
35γρ.
9
50γρ. 11
75γρ. 11
100γρ.
& 4,5 κ. 12
200γρ. 15
400γρ. 15
750γρ.
17
Το Γρεβενίτι ανήκει στην οροσειρά της Πίνδου, συνέχεια των
Δαλματικών (Δυναρικών) Άλπεων. Τα όρια της οροσειράς λανθάνουν με αποτέλεσμα οι
ορεινοί όγκοι να διατηρούν την αυτονομίας τους. Η συνθήκη της κατοίκησης των
βουνών βασίζεται στην απομόνωση και στην έλλειψη επικοινωνίας με αποτέλεσμα την
ανάπτυξη της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας, της τοπικότητας, και της γλώσσας.
Η πρωτοβουλία για την πραγματοποίηση του ερευνητικού εργαστηρίου Mountain fringes [αλλόκοτα βουνά]
βασίστηκε, αφετηριακά, στην έννοια της ενεργητικής
απόσυρσης (retreat) και στη διαλογική συνθήκη του παρατηρητηρίου. Η έννοια
της απόσυρσης στο συγκεκριμένο πλαίσιο αφορά στον εκούσιο αναχωρητισμό και
τίθεται ως συμπεριφοριστική τακτική περισυλλογής προς επανάκαμψη.
Η εφήμερη κατοίκηση στο Γρεβενίτι αποτελεί βιωματική απεύθυνση στο
γεωλογικό χρόνο και στο ρυθμό μιας αργόσυρτης ροής που ταυτίζεται με το
ελλειμματικό, το ασχημάτιστο και το πραγματολογικά ακαθόριστο. Η παρακολούθηση
αυτής της ροής λειτουργεί συμπεριληπτικά προς τα υποκείμενα που την
ενεργοποιούν εντάσσοντας την αυτοπαρατήρηση ως ταυτόχρονη επιτέλεση στη
συνολική συμβαντική διαδικασία. Διατρέχοντας τη σχέση τοπικού – υπερτοπικού το
εργαστήριο αναγνωρίζει την εκδοχή μιας αντιμεταθέσιμης πραγματικότητας, μιας
διαφορετικής θέασης σε ροές που αφορούν πληροφοριακά συστήματα, εθνοτικές αποσχίσεις,
αγαθά, μεταδεδομένα χρήσης, μεταβολικά περιβάλλοντα κατοίκησης ως απόπειρα
αναστολής των διαχωρισμών ανάμεσα στο οργανικό και το τεχνητό, το πρωτόγονο και
το καινοφανές, την επιθυμία και την απώθηση. Καταστατικά το βουνό
νοηματοδοτείται ως αναστοχασμός στην αναμέτρηση μας με το φυσικό και το
πρωτογενές, την οικειότητα και τη βία. [7]
Το εργαστήριο ως φόρμα διεξαγωγής ανταλλαγών φιλοδοξεί να
ενσωματώσει νέα περιεχόμενα στις ήδη εγκατεστημένες ερμηνείες και να
συγκεντρώσει πρακτικές εμπλοκής και συσχέτισης μέσω διαθεματικών εισηγήσεων,
ανοιχτών συζητήσεων, προβολών και επιτελέσεων.
θέα των ελβετικών
Άλπεων, Μάρτιος 2018
^^^^^^^^^^^^^^^^^^^
[2] Deleuze Gilles, Guattari Felix, A thousand
plateaus/ capitalism and schizophrenia,
(trans.B. Massumi), University of Minnesota Press, Minneapolis, 1987
[3] Han Byung-Chul, Η κοινωνίας της κόπωσης,
Opera, Αθήνα, 2015
[4] Η
χρυσή εποχή του Αλπινισμού (golden age of Alpinism)
1854 -1865 αναφορικά με τον ανταγωνισμό για την κατάκτηση
των κορυφών των Άλπεων.
[5] στενό πέρασμα, στενή δίοδος μεταξύ των πλαγιών δύο ή τριών βουνών / φαράγγι
[6] Monte Veritas ή Βουνό της αλήθειας,
λόφος στην περιοχή της Ασκόνας της Ελβετίας, σημείο συνάντησης στις αρχές του
20ου αιώνα για διανοητές, καλλιτέχνες, αναρχικούς, πολιτικούς εξόριστους,
ουτοπιστές αλλά και πολλών και διαφορετικών πνευματικών, κοινωνικών και
καλλιτεχνικών τάσεων. Ακολουθώντας τις μυθολογικές και ιστορικές παραδόσεις
υποστηρίζαν οτι η αλήθεια αποκαλύπτεται στις κορυφές των βουνών (Σινά, Όλυμπος,
Φουτζιγιάμα κτλ.). Αντίστοιχα το Black Mountain College (1933) στο Black
Mountain της Νότια Καρολίνας που
εστιάζει σε μια ολιστική, δημοκρατική, απεριεραρχημένη εκπαίδευση με την
τέχνη να έχει τον κεντρικό ρόλο στη διαδικασία της μάθησης. Το Black
Mountain College έκλεισε το 1957.
[7] Levi-Strauss Glaude, Αγρια Σκέψη,
εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1977
^^^^^^^^^^^^^^^^^^^
Braudel Fernand, Η Μεσόγειος και ο μεσογειακός κόσμος την εποχή του Φιλίππου Β’ της Ισπανίας / Ο ρόλος του περίγυρου, (μτφρ. Κ. Μιτσοτάκη), Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1991
Deleuze Gilles, Guattari Felix, A thousand plateaus/ capitalism and schizophrenia, (trans.B. Massumi), University of Minnesota Press, Minneapolis, 1987
Deleuze Gilles, Η πτύχωση, ο Λάιμπνιτς και το μπαροκ, Πλέθρον, Αθήνα, 2006
Han Byung-Chul, Η κοινωνίας της κόπωσης, Opera, Αθήνα, 2015
Kaplan D. Robert, Η Εκδίκηση της γεωγραφίας/ τι μας λέει ο χάρτης για τις επερχόμενες συγκρόυσεις και τη μάχη ενάντια στο πεπρωμένο, (μτφρ. Σ. Κατσούλας), εκδόσεις μελάνι, Αθήνα, 2017
Levi-Strauss Glaude, Αγρια Σκέψη, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1977
Mann Thomas, Το μαγικό βουνό, εκδόσεις Μεταίχμιο, (μτφρ. Θ. Παρασκευόπουλος), Αθήνα, 2016
Μωραίτης Κώστας, Το τοπίο, πολιτιστικός προσδιορισμός του τόπου/ Σημειώσεις για την νεότερη, τοπιακή επεξεργασία του τόπου, εκδόσεις Ι.Σιδέρης, Αθήνα, 2016
Παπαντωνίου Ζαχαρίας, Τα ψηλά Βουνά, Εστία, Αθήνα, 2011
Soja Edward W., Postmodern Geographies/ The Reassertion of space in Critical Social Theory, Verso, London, 1989
Steyerl Hito, In Free Fall: A thought Experiment on Vertical Perspective, e-flux journal, no 24 (April 2011) (www.e-flux.com)
Wohlleben Peter, Η μυστική ζωή των δέντρων, (μτφρ. Γ. Λαγουδάκου), Πατάκη Αθήνα, 2017
Χατζημιχάλης Κωστής, Ζητήματα Γεωγραφίας κατάλληλα και για μη γεωγράφους, εκδόσεις νήσος, Αθήνα, 2016