ΠΗΓΕΣ – η έννοια της πηγής και οι συνδηλώσεις της
Η έννοια του αγαθού έχει ταυτιστεί στο παρελθόν δηλωτικά και απροκάλυπτα με τον κόσμο των αντικειμένων. Στη συγκεκριμένη αυτή οπτική τα αντικείμενα εκδηλώνουν (μεταφορικά) στη μορφή, τη διάταξη και τα υλικά τους, θεμελιώδεις πεποιθήσεις που συγκροτούν τις κυρίαρχες αξίες μιας κοινωνίας. Ο υλικός πολιτισμός τοποθετεί τις αξίες αυτές στο πεδίο της υλικής εμπειρίας. Σήμερα, στη μετα-Φορντ εποχή η έννοια του αγαθού τείνει να μετατοπιστεί εκτός ματεριαλιστικού πεδίου. Πιο συγκεκριμένα, η αποδέσμευση από τη φετιχιστική ιεροποίηση των υλικών "κατακτήσεων" ακολουθείται από μια διάθεση για επαναπροσδιορισμό του αγαθού ως φυσική σταθερά. Δε θα μπορούσε να παραβλέψει κανείς ότι ο εν λόγω επαναπροσδιορισμός συνοδεύεται από την επικαιροποίηση της έννοιας του "κοινού" όπως διατυπώθηκε από τους Hardt και Negri ως αυτοδιαχειριζόμενο, συμμετοχικό εγχείρημα. Το κοινό αγαθό επιστρέφει ως αίτημα του παρόντος μέσα σε μια διευρυμένη συζήτηση γύρω από τους φυσικούς πόρους και τα σενάρια εξάντλησής τους.
Από την αρχαιότητα η ύπαρξη του νερού ήταν κριτήριο για την επιλογή εγκατάστασης ανθρώπων και τη δημιουργία οργανωμένων οικισμών. Αποτελεί ισχυρή γεωπολιτική παράμετρο, αλλά και συνεκτικό στοιχείο στην εξέλιξη της κοινότητας. Παρόλα αυτά, το νερό υπόκειται σε συνθήκες διαχείρισης, διανομής, ελέγχου. Η διαπίστωση αυτή θέτει σε κρίση τα όρια της προσβασιμότητας και της ατομικής ιδιοποίησης απέναντι στην αφομοίωση του κοινού αγαθού μέσω κανονιστικών και θεσμικών πρακτικών.
Το κοινό αγαθό δεν μπορεί να το ιδιοποιηθεί παρά το πνεύμα του Κακού. Στη θρησκευτική εικονογραφία ο Αη Γιώργης σκοτώνει το δράκο που φυλάει την πηγή και ζητάει ένα εξιλαστήριο θύμα για να αφήσει το νερό της να τρέξει. Η πηγή σαν πυκνωτής ισχυρών αναπαραστατικών συστημάτων έχει τροφοδοτήσει το συλλογικό φαντασιακό με μια σειρά από δοξασίες και μύθους που συνδέονται με τις αρχετυπικές εγγραφές μας σχετικά με το μύχιο, το μαγικό, το συσκοτισμένο. Η διαδικασία αυτή εισάγει βαθμούς οικειοποίησης ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό, το γήινο και το υπερβατικό, το κοσμογονικό και το χθόνιο.
Η αντιληπτική προδιάθεση να αποδίδουμε αξία σε αντικείμενα, πρόσωπα ή καταστάσεις ανάλογα με την προέλευση ή τις συνθήκες παραγωγής τους συνοψίζεται ανθρωπολογικά και φιλοσοφικά στο φαινόμενο της ουσιοκρατίας. Οι ιστορικές ή αρχειακές πηγές αποτελούν διεπιστημονικά τις εργαλειακές μεθόδους προσέγγισης της αλήθειας. Οι α-πορίες γύρω από την οντολογία των πραγμάτων καθιστούν τις πηγές αξιολογικό σύστημα απόδοσης της πραγματικότητας σύμφωνα με το οποίο δεν υφίσταται χώρος για το νόημα των πραγμάτων έξω από τη μετρήσιμη εκδοχή του. Παρόλα αυτά, η φαινομενικά αδιαπραγμάτευτη αξιοπιστία των πηγών ως μέσα παραπεμπτικότητας και τεκμηρίωσης μπορεί να οδηγήσει στην κατασκευή μιας πλασματικής συνθήκης ως πρακτική χειραγώγησης και ελέγχου. Οι Εγκυκλοπαιδιστές, με στόχο την κοινοποίηση της γνώσης επιχείρησαν τον εκδημοκρατισμό στην πρόσβαση των πηγών. Η μετάβαση από το ενυπόγραφο κείμενο - καταχώρηση στο ανυπόγραφο καλειδοσκοπικό υπερκείμενο του διαδικτύου σηματοδοτεί την ανάδειξη νέων τύπων ανάγνωσης και χρήσης των πηγών. Σε αυτή τη νέα κατάσταση ροϊκότητας ο ακριβής εντοπισμός της αρχικής πηγής συχνά λανθάνει. Οι επιλογές και οι αποκλεισμοί συνυπάρχουν μέσα σε ένα πλήθος από διακλαδώσεις, κόμβους, περάσματα, ζεύξεις δημιουργώντας ένα πεδίο επιτέλεσης πολλαπλών αναγνώσεων και διαρκούς αναδιαμόρφωσης από τους ίδιους τους χρήστες.
Η πηγή Σάριζα στα Αποίκια της Άνδρου αποτελεί κόμβο σε ένα δίκτυο ανθρωπολογικών, πολιτισμικών, ψυχαναλυτικών και ιστορικών σημαινόντων. H οργάνωση και επιμέλεια της έκθεσης Πηγές σε συνεργασία με την ιστορικό τέχνης Λήδα Καζαντζάκη εστιάζει στο πλήθος συνδηλώσεων και νοημάτων που μπορούν να αποδοθούν στην έννοια της πηγής και επιχειρεί να ενεργοποιήσει ευκαιρίες παραγωγής νέων διατυπώσεων, ορισμών και χρήσεων μέσα από μια πολυσυλλεκτική και πολυπολιτισμική σύζευξη.
Campus Novel
1. Σπύρος Ι. Ασδραχάς, Έλεγχος και κυριότητα των νερών τον 17ο αιώνα, εφημερίδα Καθημερινή 26/08/12.
2. Μ. Hardt and A. Negri, Commonwealth, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 2009.
3. Pierre Levy, Δυνητική πραγματικότητα Η φιλοσοφία του πολιτισμού και του κυρβενοχώρου, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2001.
SPRINGS AND SOURCES – connotations, references, constructions
Since ancient times access to water has been a criterion for the settlement of people. It is not only a strong geopolitical parameter, but also a binding element in the evolution of a community. However, water is subject to management, distribution and control. Having realized this makes one wonder on the boundaries between accessibility and privatization in relation to the systemization of a common good.
Only evil can appropriate the common good. In the religious iconography Saint George kills the dragon keeper of the water spring, who demands a human victim in order to let the water run free. The springs have fed the collective imagery with a series of myths linked to our archetypal records and innermost urges, in a process that links the real with the imaginary, the earthly with the transcendental, the cosmogonic with the subterranean.
Our predisposition to attribute value to objects, persons and situations according to their origin is what essentialism is about. Historical and archival sources are the scientific tools for approaching the truth. The questions on the ontology of things constitute these sources an evaluation system for the interpretation of reality, according to which no meaning exists unless it is measurable. However, the apparent non negotiable credibility of the sources as means of documentation may lead to fictional constructions as means of manipulation and control. The Encyclopedists made the attempt to democratize the access to sources with the purpose of making knowledge accessible to the public. The transition from the entry-text of an encyclopedia to the kaleidoscopic hypertext of the internet brings by new ways in the use of the sources. In this new context it is difficult to trace an original source, since the users are simultaneously the authors of this web of branches, junctions and crossings.
Sariza source in Apoikia, Andros is a junction inside a network of anthropological, cultural, psychoanalytical and historical crossings. The setting and curation of the exhibition Springs and Sources, in collaboration with the art historian Leda Kazantzaki, focuses on the multiple connotations, references and construction on the notions of springs and sources and makes an attempt to activate new definitions, associations and uses.
Campus Novel
1. Spyros Ι. Asdrachas, Control and Ownership of the Water in the 17th Century, from Kathimerini 26/08/12.
2. Μ. Hardt and A. Negri Commonwealth, Harvard University Press, 2009.
3. Pierre Levy, Becoming Virtual: Reality in the Digital Age. Kritiki, 1999.
ΠΗΓΕΣ ζωής, πνοής και γνώσης ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΟ
Οι πηγές του νερού υπήρξαν ανέκαθεν ένας τόπος άμεσα συνδεμένος με την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους.
Το νερό δεν είναι μόνο ένα καθαυτό μέσο επιβίωσης και ένα μέσο καλλιέργειας των αγαθών που χρειάζονταν οι άνθρωποι, για να ζήσουν, αλλά και ένας δρόμος μεταφοράς και ανταλλαγής υλικών και πνευματικών αγαθών, ένας δρόμος επικοινωνίας με τον έξω - από την κλειστή κοινωνία της Αιγύπτου και των λαών της Μεσοποταμίας - κόσμο των Φοινίκων και των Αρχαίων ελλήνων.
Το νερό είναι επιπλέον ένα μέσο κάθαρσης σε όλες τις θρησκείες.
Οι πηγές του νερού υπήρξαν ανέκαθεν ένας τόπος μαγικός, από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας.
Αν εστιάσουμε τη ματιά μας στον ελλαδικό χώρο θα ανακαλύψουμε ότι εκεί έχουν την έδρα τους οι μυθικές Νύμφες, κόρες του πατέρα όλων των ποταμών, του Ωκεανού, με θεραπευτικές και μαντικές δυνάμεις .
Ότι εκεί συγκεντρώνουν τις θαυματουργές δραστηριότητές τους οι σημαίνοντες στη καθημερινότητα των τοπικών κοινωνιών Άγιοι του Χριστιανισμού:
Ο Αϊ Γιώργης που σκότωσε το δράκο, άτεγκτο διαχειριστή της πηγής, καθώς ζητούσε μια ανθρώπινη ζωή για ν’ αφήσει το νερό να τρέξει.
Ο Αϊ Γιάννης ο Πρόδρομος, ο γνωστός ως Κλήδονας ή Ριζικάρης, που στις 24 Ιουνίου - ημερομηνία γέννησής του και ημερομηνία των αρχαίων θερινών τροπών του ηλίου - απεκάλυπτε στις ανύπαντρες κοπέλες, που έπιναν από το νερό της βρύσης του χωριού, την τύχη τους, το όνομα του «καλού» τους.
Η Άνδρος προικίστηκε από τη φύση της με πολλά ποτάμια και πηγές. που της επέτρεψαν μέχρι τους νεωτερικούς χρόνους να διατηρεί μια αξιόλογη παραγωγή και επεξεργασία σιτηρών.
Η Άνδρος, διόλου τυχαία, υπήρξε, ιδιαίτερα από την κλασσική εποχή μέχρι το μεσαίωνα, ένας κατεξοχήν τόπος της λατρείας του θεού του έρωτα και της μέθης, του Διόνυσου. Σύμφωνα με τις δοξασίες και τις αφηγήσεις ελλήνων, ρωμαίων και ιταλών περιηγητών της Αναγέννησης ο Διόνυσος, όπως και ο Χριστός, κατάφερε να μεταλλάξει, το ύδωρ σε οίνον.
Η ιαματική πηγή Σάριζα στην κοινότητα Αποικίων της Άνδρου αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες και πλέον φημισμένες πηγές του νησιού.
Γι’ αυτό και η εικαστική ομάδα Campus Novel σε συνεργασία με την ιστορικό τέχνης Λήδα Καζαντζάκη επικέντρωσαν την εικαστική τους δράση στο Δημοτικό Σχολείο της Σαρίζης Αποικίων.
Οι εικαστικοί καλλιτέχνες, που συμμετέχουν από τη Βραζιλία, το Βέλγιο τη Γερμανία, την Ιταλία, το Μεξικό και φυσικά την Ελλάδα, προσεγγίζουν τις πηγές με διαφορετικά κριτήρια και εργαλεία της σύγχρονης τέχνης.
Τις διαβάζουν εννοιολογικά ως ένα θύλακα που διαφυλάσσει στο πέρας των αιώνων τις διαρκείς μεταμορφώσεις των μύθων των θεών του νερού, που, όπως γράφει ο ιστορικός Δημήτρης Κυρτάτας, «δεν έχουν τέλος».
Τις θεωρούν ως ένα μέσο εξαγνισμού αλλά και ως ένα παλίμψηστο της ανάγνωσης της ιστορίας με βάση ποιήματα του σουρεαλιστή Ανδριώτη Ανδρέα Εμπειρίκου και κείμενα αυτόματης γραφής.
Τις κατασκευάζουν με βάση τη δομή φτωχών υλικών, όμοιων με κοφτερούς σχιστόλιθους αλλά και με κλαριά που πλέκονται στις όχθες των ποταμών, σε ένα σφιχτό δεσμό φύσης και ανθρώπου.
Τις προβάλλουν με τη βοήθεια νέων τεχνολογιών - όπως το βίντεο - ως ένα αρχέγονο και «ζωντανό οργανισμό» που αντιτίθεται στο βίαιο εκβιομηχανισμό αλλά και στην ιδιωτικοποίηση του φυσικού χώρου, όπως το καβούρι που ακολουθεί πιστά τον ατίθασο δρόμο του νερού. Όπως τα κύματα ή τα σύννεφα που προτάσσουν αφαιρετικά και μαγικά ρεαλιστικά τη ρευστή, ποιητική τους μορφή στα ορθογώνια στεγανά των κτιρίων των μεγαλουπόλεων, προσδίδοντάς τους με την ευελιξία τους γνωρίσματα της ανθρώπινης μορφής.
Επιδιώκουν, εν τέλει να προβάλλουν τις πηγές ως τόπο ζωής, πνοής και γνώσης.
Λήδα Καζαντζάκη, Ιστορικός τέχνης
SPRINGS AND SOURCES of life, breath and knowledge IN ANDROS
Water springs have always been a place directly linked to the evolution of the human species.
Water is not only an element indispensable to our survival, nor is it just a mean for the cultivation of the products on which people live, it is also a road for the transportation and exchange of commodities and ideas. It has been a road of communication with the world outside the closed societies of Egypt and Mesopotamia, the one of the Phoenicians and the ancient Greek.
Water is also a means of purification, catharsis in all religions.
Water springs have been regarded as places of magic from prehistoric times until nowadays.
All around the Greek area springs are home to the Nymphs, mythological creatures with healing and oracular ability and daughters of Oceanus, also the father of all rivers.
Christian saints that play an important role in Greek folk tradition are also closely related to some spring:
Saint George killed the dragon-guardian of the spring who demanded the sacrifice of a human in exchange for letting the water run.
On the feast of Saint John the Baptist, on the 24th of June – the same day of the ancient feasts for the summer solstice – every girl who drinks from the village fountain will find out the name of her future husband.
Andros is an island gifted with many rivers and springs, which has enabled the locals to have a good grain production as well as processing facilities up until modern times.
It is not a coincidence that from the Classic Antiquity up until the Middle Ages Dionysus, the god of love, wine and ritual ecstasy has been worshiped in Andros. In the writings of Italian Renaissance travelers, we find records of greek and roman myths, according to which Dionysus, just like Jesus, turned water into wine.
Sariza spring, in the village Apoikia in Andros is one of the most well-known springs of the island.
This is why the artist group Campus Novel together with the art historian Leda Kazantzaki have chosen the primary school of Sariza in Apoikia as the place for their art project.
The participating artists from Brazil, Belgium, Germany, Italy, Mexico and Greece approach the springs with different criteria and tools of contemporary art.
They interpret the springs conceptually as a gap in time, where one may find preserved all the endless - according to the historian D. Kyrtatas - transformations of the myths about the gods of water.
They regard the springs as a means of purification or as a palimpsest for the multiple readings of history, based on Andreas Empeirikos, the surrealist poet from Andros and texts of automatic writing.
They construct their own springs with humble and ephemeral materials, in reference to the sharp slate used in the fountains and basins or the tangled branches by the shores of the streams, picturing the ties between human and nature.
They reveal the springs, through new media – such as video – as a primordial "being" in contrast to the violent industrialization and privatization of nature. Like a crab following the underground windings of the water. In the abstract and magical ways in which clouds and waves display their liquid forms on the concrete forms of the buildings in an urban setting, attributing to them qualities of human nature.
In fact what they all intend to do is suggest the springs as places of life, breath and knowledge.
Leda Kazantzaki, art historian